مقدمه
ماشین های کشاورزی مانند تراکتور و کمباین و دیگر ادوات کشاورزی، برای انجام عملیات مورد نظر باید در مسیر و الگوی خاصی در زمین کشاورزی حرکت کنند تا بتوانند به درستی تمام کار را انجام دهند و بیشترین بازده حذف را داشته باشند. به روش و مسیر حرکت ماشین در مزرعه، الگوی کاری می گویند. در واقع الگوهای کاری ادوات و ماشین آلات کشاورزی، با تعیین مسیر حرکت ادوات، در زمان و انواع هزینه های سوخت و استهلاک ماشین آلات صرفه جویی می شود.
چهار الگوی مختلف عملیات زراعی داریم.
۱- رفت و برگشتی یا سرزمینی
۲- دوری
۳- یک در میان
۴- الگوی پیوسته
الگوی سرزمینی
در الگوی سرزمینی یا همان رفت و برگشتی، ابتدا فضایی را در سروته زمین برای دور زدن تراکتور در نظر می گیریم. سپس از یک کنار زمین شروع می کنیم به انجام عملیات. وقتی رسیدیم به ته زمین، در فضای سر زمین حرکت می کنیم و می رویم به ضلع مقابل قطعه، و شروع می کنیم به انجام عملیات. وقتی به سر زمین رسیدیم، با عبور از فضای سرزمین، دوباره به ضلع قبلی می رویم و ادامه کار را از کنار کار قبلی شروع می کنیم. این کار را ادامه می دهیم تا به مرکز قطعه زمین برسیم. به این روش الگوی سرزمینی محیط به مرکز می گویند.
این کار را می توان بالعکس هم انجام داد. یعنی از مرکز زمین شروع کنیم و به سمت کناره های زمین (محیط زمین) پیش برویم، که به ان الگوی سرزمینی مرکز به محیط می گویند.
حال می رسیم به فضای سرزمین که در ابتدا آن را جدا کردیم. برای بعضی عملیات مانند برداشت، ابتدا عملیات را روی سرزمین انجام می دهند، و برای بعضی عملیات مثل شخم زدن، عملیات روی سرزمین ها در آخر کار انجام می شود .
الگوی دوری
الگوی دوری به این صورت است که در موازات اضلاع مزرعه، دور زمین دور می زنیم و عملیات را انجام می دهیم. الگوی دوری می تواند از اطراف به مرکز یا از مرکز به محیط باشد. در حالتی که از مرکز به محیط باشد پیدا کردن مرکز مزرعه کار سختی است.
الگوی دوری در انواع باگوشه گرد، ناپیوسته و باگوشه قائمه وجود دارد. در نوع با گوشه گرد، عملیات به طور پیوسته انجام می گردد اما در گوشه ها قسمت هایی شبیه به ماه باقی می ماند که بعد از اتمام کار، آن ها را نیز انجام می دهند.
در الگوی دوری ناپیوسته، در راستای قطرهای مزرعه به اندازه ضریب صحیحی از عرض کار ماشین، عملیات انجام نمی شود. و این قسمت ها جدا باید اجرا شود (شکل ۲). این الگو برای برداشت مزایایی دارد. بدین ترتیب که هنگام برداشت ابتدا قطرها برداشت می شوند. و لذا راهی برای تردد تریلرها تا مرکز مزرعه باز می شود.
در الگوی دوری با گوشه قائمه، تراکتور طوری دور می زند، تا تمام فضای گوشه را پوشش دهد. برای این کار باید یک دور ۲۷۰ درجه بزند تا گوشه ها را کامل پوشش دهد. اگر ادوات آفست باشد، می توان با زاویه ۹۰ درجه هم دور زد .
الگوی یک در میان
در این الگو، یک ردیف عملیات انجام می دهیم و یک ردیف را رها می کنیم و تا اخر ادامه می دهیم. سپس برمی گردیم و ردیف های انجام نشده را نجام می دهیم. این الگو ممکن است با الگوی دوری ترکیب شود. در این صورت که در شکل ۵ نشان داده شده ماشین هم یک در میان جلو می رود و هم دور زده برمی گردد و نوار مانده را مورد عملیات قرار می دهد.
الگوی پیوسته
در الگوی پیوسته هم مناطقی به عنوان سر زمین جدا می شود که بهتر است سرزمین ها صاف و با عرض دوبرابر عرض کار باشد. در این روش عملیات در نوارهایی در کنار یکدیگر انجام می گیرد و سرزمین، ماشین باید دور ۱۸۰ درجه بزند. در انتهای یا ابتدای کار هم مناطق سرزمین انجام می گردد.
تاکنون با الگوهای مختلف عملیات زراعی آشنا شدیم. در ادامه در مورد تناسب هر کدام از الگوها با عملیات های مختلف زراعی صحبت می کنیم.
الگوی شخم زدن زمین
پیچیده ترین نوع الگو را دارد. خیش های گاوآهن های معمولی خاک را به راست می ریزند و لذا نوارها باید در کنار یکدیگر و در یک راستا قرار گیرند. در غیر این صورت منجر به تشکیل جوی ها یا پشته های ناخواسته می شود. تشکیل بعضی از جوی و پشته ها اجتناب ناپذیر بوده و مزاحم تلقی نمی شود. نکته اینجاست که برای صاف ماندن سطح مزرعه بهتر است هر یک از روش های مذکور را به طور یک فصل در میان اجرا کرد تا جای جوی و پشته ها عوض شود.
تقسیم بندی مزرعه به قطعات کوچکتر و تعداد آنها، یکی از مسائل شخم زنی است (شکل ۷). اگر قطعات خیلی بزرگ باشند مسافات بیهوده زیادی را در سرزمین ها باید پیمود. اگر قطعات خیلی کوچک هم باشند، زمان زیادی را باید برای صاف کردن جوی و پشته های متعددی که ایجاد شده، تلف کرد. بنابراین بیشترین بازده چیزی بین این دو می باشدمساله بعدی آنکه اگر تعداد قطعات را کم بگیریم تردد زیاد تراکتور و ماشین در سرزمین و بخصوص در انتهای پشته ها سبب فشردگی خاک می گردد.
شخم با گاوآهن برگرداندار یک طرفه را می توان با الگوی دوری گوشه گرد اجرا کرد با این وجود الگوی سرزمینی از محیط به مرکز مناسب ترین الگو برای این نوع گاوآهن می باشد. چون سطح منظم تری ایجاد می کند، و در مقایسه با دوری، هیچ قسمتی از زمین به صورت شخم نخورده باقی نمی ماند. اگر گاو اهن دوطرفه باشد با الگوی پیوسته اجرا می شود. در شکل ۷ قطعه بندی و الگوی کاری برای یک گاوآهن برگرداندار به وضوح مشخص شده است. همانطور که در شکل مشخص است ابتدا به اندازه یک و نیم تا دو برابر عرض کار گاوآهن از دوطرف مزرعه به عنوان سرزمین جدا کرده و سپس شیار A را در بالا و پایین مزرعه ایجاد می کنیم. و در ادامه مطابق با شکل به شخم می پردازیم.
الگوی عملیات در دیسک زنی به طور کلی شبیه گاوآهن برگرداندار یک طرفه به صورت سرزمینی از محیط به مرکز می باشد. چه دیسک یک راهه، تاندوم و یا آفست باشد، چون در الگوهای دیگر مشکلات حرکت چرخ های تراکتور در زمین دیسک خورده، اتلاف وقت و فشردگی در سرزمین های مزرعه که محل دور زدن است وجود دارد.
گاوآهن چیزل یا قلمی با الگوی سرزمینی از محیط به مرکز اجرا می شود. در مقایسه با برگرداندار چون خاک را برنمی گرداند دوری با گوشه گرد هم قابل اجراست. الگوی پیوسته هم برای چیزل کاربرد دارد و به طور کلی الگوهای مختلف در مورد چیزل رضایتمندی نسبی را فراهم می کنند. در صورت استفاده از الگوی دوری باید دقت کرد که اگر شعاع دور زدن کم است و به اصطلاح باید تیز دور زد احتمال شکستن شاخه های کناری وجود دارد و باید از زمین بیرون آورده شود، ولی اگر شعاع دور زدن زیاد بود می توان بدون بیرون آوردن دستگاه از خاک، به کار خاکورزی ادامه داد.
به طور کلی الگوهای یک در میان و دوری با گوشه قائمه در شخم زدن کاربردی ندارند. از الگوی دوری با گوشه گرد برای ماشین های خاکورزی می توان استفاده نمود. مخصوصا برای عملیات شخم زنی این الگو بازده بالایی دارد. تنها وقت تلف شده دوباره کاری هایی است که روی قسمتی از قطرها پیش می آید.
برای کشت ردیفی می توان از هر یک از الگوهای شخم استفاده نمود ولی معمولا از الگوی سرزمینی بهره گرفته می شود. چون بارگیری ماشین ها باید در سرزمین ها صورت گیرد. الگوی کاری ماشین های داشت و برداشت هر دو به الگوی کاری ماشین کاشت وابسته اند.
البته در مزارعی که عملکرد محصول خیلی زیاد است مسائل برداشت را باید بر الگوی کاشت ترجیح داد. مطلوب آن است که نیمی از هر سفر در جهت دور شدن و نیم دیگر در سوی نزدیک شدن به آن باشد. بدین ترتیب محصول در نقاطی انباشته می شود که تریلرها و ماشین های حمل و نقل در کمترین فاصله به آنها می رسند.
الگوی کاشت دوری ناپیوسته را نیز نباید از نظر دور داشت چون در عملیات برداشت مزایایی دارد. هنگام برداشت ابتدا قطرها برداشت می شوند. و لذا راهی برای تردد تریلرها تا مرکز مزرعه باز می شود. این الگو مخصوصا برای گیاهان سیلویی و چغندر قند خیلی مفید است.
معمولا برای برداشت محصولات غیرردیفی همچون دانه ریزها و یونجه از الگوی دوری با گوشه قائمه بهره میگیرند. قانمه درآوردن گوشه ها در این موارد بسیار مهم است در غیر این صورت زمان نسبتا زیادی برای تمام کردن گوشه های بی شکل باید تلف کرد.
منابع
مدیریت تراکتور و ماشین های کشاورزی، ترجمه بهروزی لار، تألیف پروفسور هانت، چاپ سوم، ۱۳۸۰
