سیلاژ تفاله چغندر قند و مزایای آن

چغندر قند طی سال‌ها یکی از اصلی‌ترین محصولات کشاورزی کشت در سراسر دنیا است. دلیل این موضوع را نیز می‌توان در کاربردهای فراوان این گیاه از جمله مصرف به عنوان غذای دام جستجو کرد. اولین موفقیت و محبوبیت تجاری کشت چغندر قند در دنیای غرب را می‌توان در سال ۱۸۷۰ در ایالات متحده یافت. پس از آن سال‌ها، در حدود ۲۶ ایالات آمریکا شاهد کشت وسیع چغندر قند بودیم.

حدود ۱۴۰۰۰۰۰ هکتار در سال ۱۹۹۰ در ۱۴ ایالت آمریکا زیر کشت چغندر قند بود که نشان از کاربرهای فراوان این گیاه دارد. وضعیت در دیگر قسمت‌های دنیا نیز به شکلی مشابه بوده است. در این میان روسیه یکی از مهم‌ترین تولیدکننده‌های چغندر قند است. پس از آن می‌توان به لهستان، فرانسه، آلمان و ترکیه نیز اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های چغندر قند، تولید ساکارز Sucrose است. ساکارز یکی از پراهمیت‌ترین منابع برای تأمین مواد غذایی انسان و همچنین حیوانات است. دلیل اصلی تولید چغندر قند در ایالات متحده را می‌توان در ساکارز جستجو کرد. چغندر قند حاوی ۱۳ تا ۲۲ درصد ساکارز  است. همچنین تفاله چغندر قند دارای مقادیر بالای فیبر است که توسط کارخانه‌های بزرگ مواد غذایی در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تفاله چغندر قند و ملاس مهم‌ترین فرآورده‌های جانبی گیاه چغندر قند بوده که در تولید مواد غذایی برای دام به شکلی وسیع مورد استفاده هستند. این فرآورده‌های غذایی می‌توانند مقادیر بالای فیبر را برای دام تأمین کرده و دلچسبی زیادی به عنوان غذا برای دام دارند. گاو و گوسفند همچنین پس از برداشت چغندر قند، می‌توانند چغندرهای قند کوچک باقی‌مانده را به عنوان غذا مصرف کنند. اما با این حال این موضوع می‌تواند گاهی باعث خفگی دام توسط چغندر قند کوچک شود.

قسمت بالایی چغندر قند، یعنی برگ‌ها و ساقه‌‌برگ نیز می‌تواند برای تولید سیلاژ مورد استفاده قرار گیرد. این قسمت از چغندر قند دارای منابع بسیار بالای پروتئین، ویتامین آ و کربوهیدرات است. سیلاژ تولید شده از قسمت بالایی چغندر قند در ترکیب با دیگر مواد غذایی دام می‌تواند بسیار مفید واقع شود. برای تولید این سیلاژ پیش از استفاده باید چغندر قند را در مزرعه برای مدتی نگه داشت تا بتوان به رطوبت ۶۰ تا ۶۵ درصد در گیاه رسید. این مقدار رطوبت برای تولید سیلاژ مناسب حیاتی است.

در این مقاله قصد داریم شما را به صورت کامل با چغندر قند و سیلاژ تفاله چغندر قند آشنا سازیم. در آغاز با خود گیاه چغندر قند و تاریخ کشت آن آشنایی پیدا خواهید کرد. سپس درباره‌ی گستردگی تولید و استفاده‌ی چغندر قند خواهید خواند. پس از آن با روند کلی تولید سیلاژ چغندر قند آشنا خواهید شد. سپس مطالبی را درباره‌ی کیفیت مورد نیاز برای سیلاژ چغندر قند خواهید خواند. در پایان نیز با مزایای استفاده از سیلاژ تفاله چغندر قند برای تأمین خوراک دام آشنا خواهید شد.

چغندر قند چیست؟

چغندر قند گیاهی سرشار از فیبر و انرژی است که طی سال‌های اخیر در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران کشت بسیار زیادی داشته است. یکی از مهم‌ترین کاربرهای چغندر قند برای تولید مواد غذایی حیوانات است. این مواد غذایی می‌تواند برای بسیاری از انواع حیوانات اهلی از جمله گاو، گوسفند، اسب، خوک و… مورد استفاده قرار گیرد. با این حالا یکی از مهم‌ترین کاربرهای مواد غذایی تولید شده از چغندر قند برای تأمین خوراک احشام لبنیاتی است.

در دنیا، حدود ۸۹ درصد ریشه‌ی چغندر قند به شکر و تفاله‌ی چغندر قند تبدیل می‌شود. به صورت معمول، از ۱ تن چغندر قند می‌توان حدود ۱۵۰ کیلوگرم شکر و ۵۰۰ کیلوگرم تفاله‌ی مرطوب به دست آورد. این مقادیر البته بسته به موضوعات مختلف می‌تواند متغیر باشد.

سیلاژ تفاله قند در این میان می‌تواند یکی از مهم‌ترین فرآورده‌های جانبی چغندر قند است که کاربرد بسیار مهمی در تأمین خوراک دام دارد. مصرف سیلاژ تفاله چغندر قند برای دام با توجه به مقدار بسیار بالای فیبر آن می‌تواند بسیار مفید باشد.

برای تولید شکر، چغندر قند در آغاز پاک شده و تکه‌تکه می‌شود. در طول این روند، یک مایع از چغندر قند به واسطه‌ی آب داغ حدود ۵۰ تا ۶۰ درجه‌ای استخراج می‌شود. این مایع سرشار از فیبر می‌تواند به شکل‌های بسیار مختلفی مورد استفاده قرار گیرد.

تفاله مایع چغندر (Wet Beet Pulp)

باقی‌مانده‌ی فیبر به دست آمده پس از استخراج مایع چغندر که «تفاله مایع چغندر» نامیده می‌شود دارای حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد ماده خشک DM است. به دلیل محدودیت‌های ذخیره‌سازی و جابه‌جایی، استفاده از تفاله مایع چغندر قند معمولاً محدود به خود کارخانه می‌شود. با این حال دمای بالای آب مورد استفاده برای استخراج مایع چغندر قند می‌تواند تولیدمثل و افزایش باکتری‌ها را افزایش بخشد.

تفاله چغندر فشرده‌شده (Pressed Beet Pulp)

تفاله مایع چغندر می‌تواند تحت فشار قرار گرفته و به این شکل بخش زیادی از مقدار آب اضافی خود را از دست دهد. به این ترتیب میزان ماده خشک DM آن تا حدود ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. تفاله چغندر فشرده‌شده به رنگ سفید و یا خاکستری است. این رنگ می‌تواند نسبت به اکسیداسیون و نحوه‌ی استخراج تفاله‌ی چغندر قند متغیر باشد. چغندر قند در زمان تحویل باید از هر گونه کپک پاک بوده و بوی اسیدی نیز ندهد.

موضوع پر اهمیت دیگر در رابطه با تفاله چغندر فشرده‌شده چسبناک نبودن آن است. اگرچه تفاله چغندر فشرده‌شده برای جابه‌جایی راحت است اما همچون تفاله مایع چغندر تازه برای نگه‌داری مناسب نیست. اگر تفاله چغندر فشرده‌شده به خوبی نگه‌داری نشود، در مجاورت هوا، آب، باکتری و قارچ به سرعت از بین می‌رود. این تفاله به صورت نگه‌داری نشده پس از ۲ تا ۳ روز نباید به عنوان ماده‌ی خوراکی دام مورد استفاده قرار گیرد.

تفاله چغندر فشرده‌شده اگر به صورت مناسب نگه‌داری شده و از نفوذ هوا در آن جلوگیری شود، می‌توان تا دو هفته نیز آن را همچنان قابل استفاده داشت. اما با این حال امن‌ترین و مناسب‌ترین راه برای نگه‌داری تفاله چغندر قند سیلو کردن و تولید سیلاژ از آن است.

سیلاژ تفاله چغندر قند

برای نگه‌داری طولانی مدت، تفاله چغندر فشرده‌شده باید سیلو شود. روند سیلو کردن اگر به شکلی مناسب انجام شود، می‌توان به سرعت سیلاژ چغندر قند تولید کرد. یکی از مهم‌ترین موضوعات در رابطه با سیلو کردن تفاله فشرده‌شده‌ی چغندر، پاک و تمیز بودن محیط سیلو است. هر گونه ناپاکی به سرعت می‌تواند باعث از بین رفتن تفاله چغندر قند شود.

موضوع دیگری که در این رابطه بسیار اهمیت دارد شیوه‌ای است که منجر به خارج شدن هوا از تفاله‌ی چغندر قند فشرده‌شده می‌شود. این رویکرد باید به گونه‌ای باشد که هوا را به صورت کامل از تفاله خارج سازد. در چنین شرایطی، تخمیر لاکتیک به سرعت و به صورت طبیعی رخ می‌دهد.

به این شکل می‌توان در طول ۳۰ روز سیلاژی بسیار مرغوب و مناسب تولید کرد که برای چندین ماه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. روند ساده و کوتاه تولید سیلاژ چغندر قند، یکی از اصلی‌ترین دلایل محبوبیت آن است.

چغندر قند تا چه حد مورد استفاده است؟

چغندر قند به دلیل کاربردهای بسیار زیاد خود در سراسر دنیا از محبوبیت زیادی برای کشت و تولید برخوردار است. به صورت کلی می‌توان انتظار داشت که از یک تن ریشه‌ی چغندر قند حدود ۵۰۰ کیلوگرم تفاله چغندر تولید کرد که برای مصارف گوناگون می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، در دنیا تمامی چغندر قند تنها به این منظور مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بسیاری از اوقات، چغندر قند برای تولید تفاله مایع و یا فشرده شده مورد استفاده قرار نگرفته و به جای آن چغندر قند را خشک می‌کنند.

در کشور فرانسه، بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳، تفاله مایع چغندر تنها کمتر از ۲.۵ درصد از فرآورده‌های چغندر قند را به خود اختصاص داد. تفاله فشرده‌شده چغندر نیز در این بازه‌ی زمانی حدود ۲۳ درصد از تولید را به خود اختصاص داد و چغندر قند خشک شده در حدود ۷۴.۵ درصد بود. تفاله چغندر قند چه به صورت مایع و تازه و چه به صورت فشرده شده باید به سرعت درون خود کارخانه‌ مورد استفاده قرار گیرد. دلیل این موضوع آن است که این تفاله به سرعت می‌تواند خراب شده و دیگر قابل استفاده نباشد.

در سال ۲۰۱۳، کشور روسیه توانست با تولید حدود ۳۵ میلیون تن چغندر قند به مقام اول تولید چغندر قند دست یابید. این کشور در طول سال‌ها یکی از مهم‌ترین تولید‌کننده‌های چغندر قند است. پس از آن کشور ایالات متحده‌ی آمریکا با تولید ۲۹ میلیون تن چغندر قند در رتبه‌ی دوم قرار دارد. پس از این دو کشور، می‌توان به فرانسه، آلمان، ترکیه، لهستان، مصر، بریتانیا، اوکراین و چین اشاره کرد.

مهم‌ترین کشورهای تولید کننده‌ی چغندر قند خشک شده فرانسه، آلمان، روسیه، آمریکا و مصر هستند. این پنج کشور جمعا حدود ۶۶ درصد از تولید کل چغندر قند خشک را به خود اختصاص داده‌اند. با این حال، طبق آمار سال ۲۰۱۷، مهم‌ترین تولید‌کننده‌های تفاله مایع چغندر قند هلند، بلژیک، لهستان، ترکیه، روسیه، اوکراین و ایران هستند.

روند تولید سیلاژ تفاله چغندر قند چگونه است؟

برای تولید سیلاژ تفاله چغندر قند، باید به سرعت هرچه بیشتر این تفاله را از کارخانه پس از تولید دریافت کرد. دلیل این موضوع آن است که این تفاله به سرعت می‌تواند در مقابل هوا و باکتری‌ها از بین برود. تفاله چغندر فشرده‌شده با pH ۴.۵ باید برای سیلو کردن مورد استفاده قرار گیرد. موضوع پر اهمیت دیگر در این مورد آن است که این چغندر باید در زمانی که دمای آن همچنان بین ۴۵ تا ۵۰ قرار دارد برای سیلو کردن مورد استفاده قرار گیرد. زمان‌بندی دقیق بین تمامی مراحل تولید سیلاژ تفاله چغندر قند از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

اگر دمای چغندر قند فشرده‌شده کاهش یابد، احتمال آلودگی آن به بوتریک اسید افزایش می‌یابد. زمانی که تفاله چغندر قند فشرده‌شده به محل سیلو رسید، باید با سرعت بسیار زیاد سیلو شده و این روند در طول ۲۴ ساعت باید تمام شود. استفاده از محیط و تراکتور پاک و تمیز برای سیلو کردن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بسته‌بندی مناسب برای سیلو کردن نیز نباید مورد غفلت واقع شود. یکی از مواردی که اغلب در این مورد توصیه می‌شود، بسته‌بندی تفاله چغندر قند با دو لایه پلاستیک است. به این طریق می‌توان از دور بودن هوا از سیلاژ اطمینان حاصل کرد.

زمانی که روند تخمیر اتفاق افتاد، دما باید به سرعت کاهش یابد. تهویه‌ی مناسب سیلو در این میان نقش بسیار مهمی دارد و اندازه‌ی سیلو نیز نباید بیش از حد بزرگ باشد. اگر دمای سیلاژ تفاله چغندر قند پس از ۳ هفته همچنان بسیار بالا بود، سیلاژ بسیار چرب و چسبنده خواهد شد. این موضوع باعث کاهش بسیار زیاد کیفیت سیلاژ تفاله چغندر قند خواهد شد. زمان باز کردن سیلو، باید روند فعالیت‌های بعدی بسیار با دقت انجام شود. در غیر این صورت می‌توان شاهد رشد کپک و مواد زیان‌آور بود.

در کشور ایالات متحده‌ی امریکا، تجربه‌های مختلف نشان داد که تفاله فشرده‌شده‌ی چغندر می‌تواند همراه با دیگر مواد همچون چغندر قند خشک یا گندم سیلو شود. به این شکل می‌توان نگه‌داری بسیار بهتری را در رابطه با سیلاژ تفاله چغندر قند داشت. افزودن ذرت، گندم و یا پس مانده‌های چغندر قند به سیلو تفاله چغندر قند می‌تواند باعث افزایش کیفیت این سیلاژ شود. یکی از مهم‌ترین موضوعات در این رابطه کربوهیدراتی است که می‌تواند این ترکیب برای سیلاژ تفاله چغندر قند تأمین کند. رطوبت بهینه برای این مواد به منظور تولید سیلاژ در حدود ۶۵ درصد است.

کیفیت سیلاژ تفاله چغندر قند چگونه است؟

سیلاژ تفاله چغندر قند یکی از بهترین منابع برای تغذیه‌ی دام است. دلیل این موضوع را می‌توان در مقدار فیبر بسیار بالای این سیلاژ یافت. برای داشتن کیفیت مناسب سیلاژ تفاله چغندر قند، باید به موضوعات زیادی در این رابطه توجه کرد. pH سیلاژ تفاله چغندر قند باید در حدود ۳.۵ تا ۳.۷ باشد. دمای سیلاژ نیز باید بین ۱۵ تا ۲۰ درجه‌ی سانتیگراد باشد. یکی دیگر از موارد مهمی که باید در این رابطه به آن توجه کرد عدم چسبنده‌ بودن سیلاژ است.

از دیگر موارد پر اهمیت در رابطه با کیفیت سیلاژ تفاله چغندر قند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مقدار بالای اسید لاکتیک (۳۰ g/kg DM) نشان‌دهنده‌ی روند تولید مناسب لاکتوباسیلوس است.
• مقدار محدود استیک اسید (۱۰-۱۵  g/kg DM) نشان‌دهنده‌ی کیفیت مناسب سیلاژ است.
• مقدار پایین بوتریک اسید می‌تواند نشان از تولید کلوستریدیوم باشد که سبب کاهش کیفیت سیلاژ خواهد شد.
• سیلاژ تفاله چغندر قند نباید چرب و یا چسبناک باشد.

مزایای استفاده از سیلاژ تفاله چغندر قند کدام‌اند؟

همانگونه که پیش‌تر نیز گفته شد، استفاده از سیلاژ تفاله چغندر قند برای خوراک دام می‌تواند دارای فایده‌های بسیار زیادی باشد. در این قسمت با بررسی دقیق مواد مغزی این سیلاژ این موضوع را بیشتر مطالعه خواهیم کرد.

سیلاژ تفاله چغندر قند

همانگونه که در جدول بالا می‌توانید مشاهده کنید، سیلاژ تفاله چغندر قند دارای مقدار نسبتاً بالای پروتئین خام است. همچنین میزان فیبر این سیلاژ بسیار بالا بوده که می‌تواند برای تغذیه‌ی دام بسیار مفید واقع شود. میزان کلیسم و دیگر فلزهای مفید برای دام نیز در این سیلاژ به مقدار بالا و مناسب در دسترس است.

همانگونه که خواندید، چغندر قند به دلیل کاربردهای فراوان خود در سال‌های اخیر روند کشت افزایشی داشته و در بسیاری از کشورها به عنوان یکی مهم‌ترین محصولات کشاورزی مورد توجه قرار می‌گیرد. در این میان یکی از مهم‌ترین کاربردهای چغندر قند، استفاده از آن برای تولید سیلاژ است. سیلاژ تفاله چغندر قند می‌تواند به شکلی مناسب نیاز‌های مختلف دام را تأمین کرده و سبب پروار شدن آن‌ها شود.

یکی از مهم‌ترین موارد در این رابطه زمان بسیار کوتاه تولید سیلاژ چغندر قند است. روند سیلو کردن اگر به شکلی مناسب مدیریت شود، تنها در حدود ۳۰ روز به طول خواهد انجامید. سیلاژ تفاله چغندر قند دارای مقادیر بسیار بالای فیبر است که می‌تواند برای تغذیه‌ی دام بسیار مفید واقع شود.

با این حال، اگر چغندر قند به شکلی مناسب نگه‌داری نشود، می‌تواند به سرعت از بین برود. یکی از مهم‌ترین موضوعات در این مورد روند استفاده از تفاله چغندر قند فشرده‌شده پیش از سیلاژ شدن است. این تفاله در صورت تماس با هوا به سرعت از بین خواهد رفت و پس از تولید باید بلافاصله برای تولید سیلاژ مورد استفاده قرار گیرد. در غیر این صورت در مجاورت باکتری‌ها و آلودگی‌ها به هیچ وجه دوام نخواهد آورد.

کشور ایران در دنیا به عنوان یکی از مهم‌ترین تولید‌کننده‌های تفاله چغندر مایع مورد توجه است. از این رو تولید و مصرف سیلاژ تفاله چغندر قند در ایران نسبتاً بالا است.