در بین کلم ها که به تیره چلیپاسانان وابسته هستند، انواع مهمی از جمله کلم پیچ، گل کلم، کلم تکمه ای و کلم قمری وجود دارد که به طور مختصر به روش کاشت، داشت و برداشت کلم پیچ اشاره می شود.
کلم پیچ و یا همان کلم برگ :
CABBAGE
.Brassica oleracea var. capitata L
Ornamental Cabbage, Red Cabbage, Savoy Cabbage
BRASSICACEAE
خصوصیات گیاه شناسی کلم پیچ :
کلم پیچ گیاهی بومی اروپاست. دارای ریشه سطحی و کوتاه می باشد. برگ ها در کلم پیچ بر روی ساقه کوتاه و نسبتا ضخیمی به صورت یک مجموعه کروی شکل ظاهر می شوند. کلم پیچ نسبت به طول روز (مانند کاهوها) حساس نیست. کلم پیچ، مهم ترین گیاه این گروه بوده و از گیاهان فصل خنک به شمار می رود. برخی از رقم های این سبزی دمای زیر صفر را تا حدود ۹- درجه سلسیوس تحمل می کنند. کلم در خاک های سبک و حاصلخیز محصول بسیار خوب و زودرس می دهد. گرده افشانی کلم ها با باد و حشرات انجام می گیرد. کلم پیچ نسبت به طول روز حساس نیست (روز خنثی). مرحله زایشی کلم پیچ در مناطق معتدل تنها با تأثیر سرما یا بهارش، در سال دوم انجام می گیرد. طولانی شدن دوره نونهالی نیز، تغییر فاز رویشی به زایشی را به دنبال دارد. بعد از بهارش، ساقه گل دهنده به طول ۵/۱ تا ۲ متر ظاهر می شود. گل ها زرد براق و دارای ۴ کاسبرگ، ۴ گلبرگ و ۶ پرچم هستند. کلم پیچ در سال اول تشکیل پیچ و در سال دوم میوه و بذر می دهد.
برگ های خارجی تحت شرایط دمای بالا کاهش می یابد. گرده افشانی خودگشن ولی دگرگشنی نیز گزارش شده است. تحت شرایط دمای بالا، کلم پیچ چندین سال در مرحله رویشی باقی خواهد ماند. دمای بالا پس از بهارش می تواند گلدهی را به تأخیر بیاندازد و یا آن را متوقف کند.
كلم پيچ داراي سه دسته مشخص است:
الف : كلم پيچ سفيد (B.o.var.c.f. alba) كه مهمترين سبزي اين گروه است.
ب : كلم پيچ قرمز (B.o.var.c. f. rabra)
ج: كلم پيچ ميلان (B.o.var.c. f. sabuda) كه داراي برگهاي ناصاف و مجعد با رنگ سبز متمايل به آبي است.
هر يك از دسته هاي مذبور از حيث شكل بوته داراي تيپهاي مختلفي مثل گرد، كشيده و يا قلب گاوي هستند. در بين دسته هاي فوق انواع زودرس، نيمه زودرس، ميان رس ( پاييزه ) و ديررس ( زمستانه) نيز مشاهده ميشود.
نیازهای اکولوژی :
كلم پيچ طالب آب و هواي معتدل است. دماي بهينه براي رشد رويشي بين ١٥ تا٢٠ و حداقل آن براي رشد رويشي حدود ١درجه سانتيگراد است. بطوركلي دماي كمتر از ١٠ و بالاي ٢٥ درجه سانتيگراد شرايط مطلوبي را براي توليد اين گياه فراهم نمي كند. كلم پيچ در شرايط آب و هوايي خنك و رطوبت زياد به خوبي رشدكرده و درمقابل يخبندان نيز بخوبي مقاومت مي كند.
بسته به نوع و روش مقاوم كردن نشاء ها در خزانه زماني كه نشاء هاي جوان بعد از انتقال از خزانه در دماي منهاي ٣ تا منهاي ١٠ درجه سانتي گراد قرارگيرند، خسارت يخبندان بوجود ميآيد. مقاوم كردن تدريجي نشاءها در مدت بيش از چند هفته به هواي بيرون باعث مي شود كه گياهان جوان حتي يخبندانهاي تا ٢٠ ـ درجه را تحمل كنند. كلم پيچ درمناطق معتدل بعنوان گياه بهاره يا پاييزه و درمناطق گرمسير بعنوان گياه زمستانه كشت ميشود.
كلم پيچ تحت شرايط دماي بالا كلم پيچ چندين سال در مرحله رويشي باقي خواهد ماند. دما بالا پس از سرما مي تواند گل دهي را به تأخير بياندازد و يا آن را متوقف كند.
انواع زودرس كلم پيچ سفيد حدود ٣ ـ ٤ هفته پس از بذر باشي يعني نشاء هايي با ٣ ـ ٥ برگ در مقابل بروز سرما مقاومند. رطوبت هواي زياد نيز درعملكرد محصول تأثير زيادي دارد. زمين هاي عميق و سنگين با سطح آب زيرزميني حدود يك متر، شرايط مناسبي را براي توليد كلم ها فراهم مي كنند. از اين نظر شمال ايران براي كشت انواع كلم ها مناسب است. PH مناسب رشد ۶ تا ۵/۶ است ولی در PH 5/5 تا ۷ نیز رشد اقتصادی دارد.
روش و زمان کاشت و تکثیر کلم پیچ:
تهیه زمین: زمین اصلی را قبل از کشت در پانیز شخم عمیق زده و ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار کود دامی به آن اضافه می کنیم و در بهار، مجدداً زمین را شخم زده و بعد از دیسک زدن کودهای شیمیایی مورد نیاز را بسته به بافت خاک اضافه نمود و مجدداً زمین را دیسک زده و مااله می کشیم و با خط کش خطوطی به فواصل ۷۰ سانتی متر ایجاد نموده و بعد نشاءها روی پشته ها کشت می گردد.
کاشت: سه روش دارد. الف) کاشت مستقیم بذر در مزرعه: که این روش در ایران متداول نیست. ب) کاشت در خزانه فضای باز: که این روش مرسوم ایران است. ج) کاشت در شاسی سرد: که باعث کوتاه شدن دوره رشد محصول می گردد.
در مناطق گرم، کلم در اواسط پاییز و در مناطق سردسیر در اواخر زمستان و یا اوایل بهار به صورت نشاکاری و یا کاشت مستقیم بذر کاشته می شود. در روش کاشت مستقیم بذر، بذرها روی ردیف هایی که فاصله آن ها حدود ۹۰ سانتیمتر است کاشته می شوند. پس از تنک کردن، باید فاصله بوته ها از یکدیگر، ۴۵ تا ۶۵ سانتیمتر باشد. در روش کاشت در خزانه، بذر كلم را معمولاً در خزانه افشانده و نهال جوان را به زمين اصلي منتقل مي كنند. زمان بذرپاشي در خزانه نسبت به انواع كلم متفاوت است. براي مثال كلم هاي زودرس را در دي و بهمن و انوع نيمه زودرس از بهمن تا اواخر اسفند و انواع پایيزه را مي توان تا اواسط ارديبهشت نيز خزانه گرفت. كلم هاي ديررس در اواسط مرداد خزانه گرفته مي شود. دوره پرورش كلم ها در خزانه معمولاً بين ٧ ـ ٨ هفته است. مقدار بذر براي انواع زودرس و پاييزه ۸ ـ۲ گرم در يك متر و هر ١٠ گرم بذر مرغوب براي ١٠٠٠ عدد نشاء كلم كافي است. كاشت در زمين اصلي بصورت رديفي انجام مي گيرد و فاصله كاشت نسبت به انواع پررشد و كم رشد و كلم هاي مختلف فرق مي كنند. در نوع زودرس و تابستانه فاصله کاشت ٥٠ × ٤٠ سانتيمتر، نيمه زودرس ٥٠ × ٥٠ سانتيمتر، پاييزه و زمستانه ٦٠× ٦٠ سانتيمتر می باشد. مدت زمان كاشت نشاء در زمين اصلي تا برداشت محصول بسته به انواع كلم ها متفاوت می باشد به عنوان مثال كلم پيچ سفيد ٥٥ تا ١٥٠ روز، كلم پيچ قرمز ٧٠ تا ١٥٠ روز و كلم پيچ ميلان ٤٥ تا ١٥٠ روز. كه اين مدت از بهاره تا زمستانه متغیر مي باشد.
داشت کلم پیچ :
وجين و سله شكني براي مبارزه با علفهاي هرز و تهويه خاك انجام مي گيرد. آبياري در مناطق خشك و دادن كود سرك در زراعت كلم ضروري است. آبياري بموقع را نبايد از نظر دور داشت زيرا آبياري پس از يك دوره طولاني باعث تركيدن پيچ كلم مي شود. در کشت کلم پیچ، پدیدار شدن بی موقع ساقه گل دهنده و باز ماندن برگ ها، دشواری هایی در پی دارد که اغلب عامل آن ها زود کاشتن بذر، تغییرات ناگهانی دما و نامرغوب بودن بذر می باشد. کلم به نیتروژن و پتاسیم فراوان نیاز دارد و هنگام کاربرد کود شیمیایی، بهتر است آن را به طور نواری در حاشیه بوته ها (به فاصله ۴ تا ۸ سانتیمتری ریشه) به زمین داد.
آفات و بیماری های کلم پیچ:
از آفات مهم کلم ۱ـ شته مومی ۲ـ سفیده کوچک و بزرگ کلم و از بیماری های مهم کلم می توان : ۱ـ پوسیدگی سفید ۲ـ لکه موجی ۳ـ ساق سیاه ـ سفیدک حقیقی، ۵ـ پوسیدگی سیاه باکتریایی، ۶ـ پژمردگی آوندی و ۷ـ تورم ریشه را نام برد.
آفات سفیده بزرگ، کوچک و شته مومی کلم و همچنین بیمار ساق سیاه کلم در مقالات مجزا در سایت به اشتراک گذاشته خواهد شد.
برداشت کلم پیچ :
زمان آن بسته به نوع رقم درمکان های مختلف متفاوت است ولی در کرج از اواخر تیرماه شروع و تا پایان آذرماه ادامه می یابد. برداشت محصول زمانی صورت می گیرد که گیاه حالت کروی به خود گرفته، برگ ها به طوری محکم و سفت روی هم پیچیده شده و به حجم یا اندازه طبیعی خود رسیده باشند. برای برداشت، ساقه گیاه در نزدیکی سطح خاک، با چاقو بریده می شود و سپس محصول به بازار ارسال می گردد. مقدار محصول بسته به انواع کلم ها متفاوت بوده و بین ۳۰ تا ۶۰ تن در هکتار است.
انبارداری: محصولی که خوب برداشت شده در دمای صفر تا ۵/۴ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۹۰ تا ۹۸% به مدت ۵ ماه باقی می ماند.
ارزش غذایی کلم پیچ:
استفاده از کلم ها در انواع غذاها و سالاد متداول است. مقدار ویتامین ث و املاح معدنی کلم پیچ سفید بیشتر از کلم پیچ قرمز و میلان است. مقدار پروتیین نیز بین ۵/۱ تا ۵/۴ درصد در انواع کلم ها متفاوت است. برخی از گزارشات حاکی از این است که آب کلم پیچ، تأثیر مثبتی بر روی اولسر دستگاه داشته و مصرف زیاد آن عارضه سرطان روده را برطرف می کند. طعم تلخ کلم ها مربوط به ماده گلوکوزینات می باشد.
هشدار:
مصرف کلم برای افرادی که مبتلا به امراض معده و روده هستند به علت وجود ماده استیل کولین توصیه نمی شود. مصرف بیش از حد کلم، همانند عدم مصرف کافی ید، سبب ناراحتی های گوآتر می گردد.
