درخت زیتون در گذشته به عنوان نماد به کار برده میشده نه تنها نشانی از صلح بلکه نمایان‌گر ثروت و وفور کشور بود؛ حمل شاخه‌های آن در جشن‌های بزرگ یونان، افشاندن زیتون وحشی برای قهرمانان المپیک، تاج زیتون فاتحان رومی در مراسم استقبال، و مواردی که سواره‌نظام‌ها در بازدیدهای امپراتوری همانند هدیه‌های نمادین صلح بکار می‌بردند (دوران بربرها) که فقط با پیروزی حفظ می‌شدند.
از دیگر کاربردهای نمادین درخت زیتون شاخه زیتون در پرچم سازمان ملل متحد است که به عنوان نماد صلح استفاده شده‌است.
کاشت زیتون در ایران باستان
تا مدتها کاشت زیتون در ایران را محدود به ۸۰۰ سال پیش میدانستند اما در اکتشافات جدید باستان شناسی در تپه باستانی کلورز رستم‌آباد مرزهای باستان شناسی این درخت به دو هزار سال پیش تغییر پیدا کرد. در سفر نامه ای از ناصر خسرو از زیتون در رودبار و انجیل سخن گفته است.
نام فارسی: زیتون
نام انگلیسی:Olive
نام علمی: Olea europaea
درخت زیتون از پیشینه ای دور و دراز در جهان برخوردار است به شکلی که از شرق استرالیا تا اسکاتلند ، شمال تا جنوب چین ، جنوب شرقی اسیا ، شمال آفریقا و حوزه دریای مدیترانه پراکنده بوده است.
محیط کاشت زیتون
زیتون یکی از شاخص‌ترین درختان میوه در مناطق مدیترانه‌ای است. در تابستان‌های مناطق مدیترانه‌ای، درخت زیتون معمولا در معرض تابش زیاد آفتاب و دمای بالای محیط توام با کمبود بالای فشار بخار و محدودیت دسترسی به آب قرار می‌گیرد. زیتون یکی از درختان چوبی همیشه سبز با درجه بالای تحمل به خشکی و مناسب مناطقی است که آب محدودی در دسترس است. توانایی زیتون به سازگاری با محدودیت آب شامل تغییراتی در سطح برگ، توام با تغییرات بیوشیمیایی، سازگاری مورفولوژیکی و تغییرات فیزیولوژیکی است.
درختان زیتون قابلیت رشد در خاک‌های فقیر از مواد غذایی اما دارای زهکشی خوب را نیز دارند. درختان زیتون نیاز به آفتاب کامل در طول تابستان و مقدار جزئی سرما در طول زمستان برای تمایزیابی جوانه گل و تشکیل میوه دارند. زیتون نباید در مناطقی که دما در زمستان به کمتر از ۵- درجه می رسد کشت شود. به دلیل اینکه دماهای خیلی پایین را تحمل نمی‌کند و در اثر یخبندان‌های زمستان یا اوایل بهار آسیب شدیدی می‌بیند. همچنین بادهای گرم و خشک بویژه در طول دوره‌های گلدهی و تشکیل میوه می‌تواند به زیتون آسیب برساند. همچنین باران‌های سنگین در طول این دوره‌ها موجب شسته شدن دانه‌های گرده از گل‌ها شده و کاهش تشکیل میوه را به دنبال دارد.
در جایی آمده است
منطقه بومی و مسلم آن در سوریه و قسمت‌های ساحلی آسیای میانه، فراوانی آن در یونان و مجمع الجزایر آن است. کنایات فراوانی که توسط شعرای قدیمی در مورد آن بکار رفته نشان می‌دهد که زیتون بومی این نواحی بوده‌است اما در نواحی دور افتاده از مشرق زمین زیتون کشت نشده و کم و بیش به شکل نوع ابتدایی خود بازگشته است. این مسئله نشان‌دهنده مزیتی ویژه برای خاک‌های آهکی و تمایل به نسیم دریایی است. درحالی که شکوه و جلال خاصی بر روی سراشیبی‌های آهکی و پرتگاه‌هایی که بیشتر سواحل شبه جزیره یونان و جزایر کنار آن را تشکیل می‌دهند، ایجاد شده‌است.
بهترین دمای سالیانه برای رشد و نمو مناسب زیتون ۱۶ تا ۲۰ درجه سانتیگراد می باشد. اگر در منطقه ای متوسط دمای سالیانه از ۱۳ کمتر و یا از ۲۶ بیشتر باشد بهتر است از کشت ریتون در آن منطقه صرف نظر کرد. در متوسط دمای پایین تر از ۱۳ درجه امکان رشد و نمو درخت فراهم نبوده و وقوع سرمازدگی و یخ زدگی تولید محصول را با مشکل روبرو می نماید و در مناطق با دمای بالای ۲۶ درجه، رشد رویشی زیاد، سبب به تاخیر افتادن رشد زایشی درخت می گردد.
زیتون الگوی کاشت
برنامه و طرح کاشت درختان زیتون عمدتا به سیستم کاشتی که در باغ اعمال خواهد شد (سیستم های کاشت متراکم و یا غیر متراکم) بستگی دارد. برای کشت‌های متراکم، خاک‌های حاصلخیز و آبیاری یا بارندگی کافی مورد نیاز است در حالیکه برای کشت‌های غیر متراکم وجود این عوامل ضرورت چندانی ندارد. در طول سالیان متمادی درختان زیتون به فواصل ۱۰ متر در ۱۰ متر و یا حتی بیشتر کاشته می‌شد. با این فاصله کاشت تعداد محدودی درخت در هر هکتار کشت می‌شود. (حدود ۱۰۰ درخت در هکتار). در مناطقی که دارای دوره‌های طولانی خشکی هستند، این چنین فاصله گذاری بین درختان، درخت را قادر می‌سازد تا از تمام آب موجود بهره برداری کند. با وجود این در مناطقی که اقلیم آن خیلی خشک نیست و قابلیت نگهداری آب خاک خوب است، فواصل کاشت ذکر شده بسیار زیاد به نظر می رسد.
به طور کلی دو الگوی عمده کاشت وجود دارد:
- روش سنتی که درختان به فواصل ۷-۷ ، ۸-۶ ، ۸-۸ و یا حتی ۱۰-۱۰ متر کاشت می‌شوند.
- کشت متراکم که درختان با فواصل ۶-۵ یا ۶-۶ کشت می‌شوند.
در طول دهه گذشته یک سیستم جدید در کشت زیتون آزمایش شده است. این روش سیستم باغ‌های فوق متراکم (High-Density) است که حدود ۱۸۰۰-۱۵۰۰ درخت در هکتار کاشته می‌شود. هدف عمده این سیستم کاهش هزینه‌های برداشت است که در باغ‌های سنتی زیتون حدود۴۰ تا ۵۰ درصد کل هزینه تولید زیتون را به خود اختصاص می‌دهد.
ویژگی های منحصر به فرد درخت زیتون
درختان زیتون حتی زمانی که هرس نشده‌اند رشد آزادانه‌ای دارند و دارای رشد بسیار آهسته‌ای هستند. اما هنگامی که امکان رشد طبیعی را در طول چند سال پیدا می‌کنند، گاهی قطر تنه آن‌ها به میزان چشمگیری افزایش می‌یابد. دوکاندول محیطی بیش از ۱۰ متر (۳۳ پا) را به ثبت رسانده که احتمال می‌رود عمر آن به چند قرن برسد. قدمت بعضی از درختان زیتون ایتالیا را به اولین سال‌های امپراتوری یا حتی روزهای جمهوری روم نسبت می‌دهند؛ اما همیشه سن چنین درختان باستانی در زمان رشد مورد تردید قرار می‌گیرد و شناسایی آن‌ها با توصیفات قدیمی هنوز دشوارتر است. درختان تحت پرورش به ندرت به ارتفاع بیش از ۱۵ متر می‌رسند (۵۰ فوت) و معمولاً در فرانسه و ایتالیا به وسیله هرس کردن‌های زیاد به ابعادی بسیار محدودتر منحصر می‌شوند. چوب آن که به رنگ زرد یا قهوه‌ای مایل به سبز روشن است اغلب با ته‌رنگ تیره‌تری رگه‌دار شده‌است و بسیار سخت و متراکم است. چوب آن برای قفسه‌سازان و خراطان تزئینی بسیار باارزش است. از چوب درخت زیتون زغال چوب نیز تهیه می‌شود.
کوددهی درخت زیتون
درختان زیتون به نیتروژن، پتاسیم، منیزیوم و بر بیشتر از سایر عناصر نیاز دارند.
نیتروژن ضروری ترین عنصر برای رشد رویشی و تولید گل و تشکیل میوه است. این عنصر احتمالا به صورت غیر مستقیم روی پدیده تناوب باردهی درختان زیتون تاثیر می گذارد. درختان زیتون وقتی که در خاک های با حاصلخیزی کم پرورش یابند و رطوبت خاک عامل محدود کننده نباشد واکنش سریعی به کاربرد نیتروژن می دهند. بسته به حاصلخیزی و رطوبت خاک به طور متوسط کاربرد ۱۵۰۰-۵۰۰ گرم نیتروژن برای هر درخت بارور توصیه می شود. زمان کاربرد کود نیتروژن باید هماهنگ با آبیاری و یا زمان بارندگی باشد. اغلب کودهای حاوی نیتروژن باید چند ساعت قبل از بارندگی و یا آبیاری به سطح خاک پاشیده شود؛ به طوریکه کمترین میزان هدر رفت نیتروژن از طریق تبخیر به شکل امونیوم اتفاق بیفتد. فصل کاربرد نیتروزن به میزان فوق العاده ای در ارتباط با انگیزش گل و تشکیل میوه است. بیشتریم مقدار نیتروژن (حدود ۷۰٪ ) در پایان فصل زمستان قبل از تمایزیابی جوانه گل و قبل از شروع رشد شاخه های جانبی جدید داده می شود. بقیه ان در طول دوره گلدهی (از مرحله قبل از باز شدن گل تا تشکیل میوه) به گیاه داده می شود. بدین طریق تشکیل میوه به میزان قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. کارایی و میزان تاثیر برنامه های کوددهی نیتروژن را می توان از طریق اندازه گیری طول رشد سال جدید ارزیابی کرد که وقتی مقادیر مناسب نیتروژن برای گیاه داده می شود شاخه سال جاری باید به اندازه کافی رشد کرده باشد.
پتاسیم یکی از عناصر عمده مورد نیاز زیتون است. بعد از برداشت میوه بویژه در سال های آور و همچنین از طریق هرس، مقادیر بسیار زیادی پتاسیم از خاک برداشت می شود. برای به حداکثر رساندن عملکرد و کیفیت میوه کوددهی منظم پتاسیم ضروری است. پتاسم معمولا در طول زمستان به خاک داده می شود تا به تدریج و در اثر باران به ناحیه ریشه برسد. در مناطقی که مشکلی از نظر تامین آب وجود نداشته باشد، پتاسیم را می‌توان در آخر زمستان به خاک داد. در زمان رشد میوه میزان تقاضای آن برای پتاسیم بالاست و این بدان معنی است که در سال های پربار و در طول دوره رشد میوه – اواسط تابستان- کوددهی با پتاسیم باید افزایش یابد. برای اینکه پتاسیم از طریق برگ سریع جذب شده و در داخل گیاه به محل های مورد نیاز انتقال یابد، استفاده از کودهای قابل حل در آب و محلول پاشی آن روی درختان، توصیه می شود.
بور نیز یکی دیگر عناصر مهم مورد نیاز برای کشت زیتون است. کاربرد بور به صورت محلول پاشی در طول دوره های قبل از بازشدن گل، معمولا نتیجه بهتری به دنبال خواهد داشت. بدین طریق درختان به مقدار کافی از نطر عنصر بور که نقش اصلی را در رشد لوله گرده و تشکیل میوه ایفا می کند، تامین می شوند. برخی از پرورش دهندگان برای رسیدن به حداکثر عملکرد میوه، بور را همراه با اوره و بعضی اوقات عصاره های جلبک دریایی محلول پاشی می کنند.
منیزیوم یکی دیگر از عناصر عمده مورد نیاز و یکی از اجزای اصلی مولکول کلروفیل است. این بدان معنی است که منیزیوم نقش بسیار قابل توجهی در فتوسنتز ایفا می کند. منیزیوم معمولا بعد از تشخیص بروز کمبود داده می شود.
نتیجه گیری:
بهترین راه ارزیابی وضعیت تغذیه ای درخت زیتون -همانند سایر گیاهان- انجام تجزیه خاک توام با تجزیه بافت های گیاهی(معمولا برگ ها) است. با انجام این تجزیه ها اطلاعات کافی در مورد وضعیت خاک و گیاه بدست می آید که با تفسیر درست این اطلاعات می‌توان برنامه مناسبی برای کوددهی ارائه کرد.
