بخش کشاورزی مهم ترین متولی تامین و تولید مواد غذایی است. برای داشتن محصولی بهتر در این عرصه، لازم است در تمام مراحل آن از جمله خاکورزی، کاشت، داشت، برداشت و عملیات بعد از برداشت، شرایط محیطی مناسبی برای گیاه ایجاد شود. این کار توسط کشاورزان و با ادوات کشاورزی مخصوص هر مرحله انجام می شود. همچنین بذر گیاهان برای جوانه زدن و رشد نیازمند رطوبت کافی ست که این رطوبت از طریق تماس با خاک به وجود می آید. پس لازم است توسط ادوات مناسب، این رطوبت در تمام مراحل گفته شده، تامین شود. در زیر به معرفی برخی از ادوات کشاورزی لازم در مراحل می پردازیم.
مرحله اول _ خاکورزی یا عملیات قبل از کاشت
این مرحله در دو حالت انجام می شود:
۱) شخم (عملیات اولیه): در این قسمت به طور معمول از گاوآهن استفاده می شود. انواع ادوات شخم زنی عباتنداز
• گاوآهن برگردان دار
این نوع گاو آهن خاک را از زمین جدا می کند و برمی گرداند. به همین دلیل آن را گاو اهن برگردان دار گویند.
همانطور که در شکل مشخص است، تیغه باعث نفوذ خیش به داخل خاک می شود و خاک به صورت افقی بریده می شود. سپس به سمت صفحه برگردان هدایت شده و توسط آن برگردانده می شود(مقاومت به ساییدگی و ضربه در تیغه بسیار مهم و ضروری است).
تیغه ها در چهار نوع ۱-ساده ۲-منقاری ۳-گوشه دار و ۴-دیلم دار ساخته می شوند.
در این نوع، پیشانی باعث برش عمودی خاک می شود، کفش وظیفه حفظ تعادل گاوآهن را دارد و پاشنه نقطه اتکایی برای عامل خاکورز که به وسیله پاشنه روی خاک می لغزد است و همه ی این تشکیلات به تنه متصل هستند که تنه از طریق ساق به شاسی گاوآهن وصل می شود.
عملیاتی که این گاو آهن ها انجام می دهد:
• غده های زیر زمینی، ریشه ها و ساقه ها را از خاک خارج می کند.
• تمام یا مقداری از بقایای گیاهی و خاشاک را زیر خاک می برد.
• باعث تهویه خاک، افزایش نفوذ و افزایش جریان آب در خاک می شود.
• باعث نابودی علف های هرز، حشرات ویا تخم و لارو آن ها می شود.
• شرایط مناسب برای سبز شدن بذر ایجاد می کند.
• مخلوط شدن کود های شیمیایی موجود در خاک را به همراه دارد.
• گاوآهن بشقابی
تشکیل شده از صفحات بشقابی شکل است که در حین حرکت رو به جلو و چرخش بشقاب ها، وارد خاک می شود و خاک را تا یک سوم قطر بشقاب ها برش می زند. سپس جابجا و تا حدی بر میگرداند.
بشقاب ها به گونه ای روی شاسی قرار گرفته اند که می توانند هم به صورت عمودی و هم جانبی برش ایجاد کنند. بشقاب ها حول محور خود می چرخند و برای نفوذ بیشتر آن ها در خاک، می توان ۲۲۰ تا ۵۵۰ کیلوگرم وزنه به هر بشقاب اضافه کرد.
به این دلیل که خاک به طور ناقص برگردانده می شود(در استفاده از این نوع گاو اهن)، لذا پیشنهاد می شود از گاوآهن برگردان دار استفاده شود مگر در شرایطی که خاک خیلی خشک و سخت یا چسبنده ویا خاک هایی که دارای مقدار زیادی بقایای گیاهی هستند، از این نوع گاو آهن استفاده شود. همچنین در مزارعی که نیاز به شخم عمیق است، استفاده از این نوع بهتر و کارا تر خواهد بود.
• گاوآهن های اسکنه ای یا زیرشکن
این نوع گاوآهن از دیگر ادوات کشاورزی مربوط به خاکورزی از نظر کاربردی شبیه به گاوآهن قلمی است با این تفاوت که وزن و حجم آن بیشتر است و به این دلیل که نیروی زیادی لازم دارد، تنها یک یا دو خیشه است. در بین تمام گاوآهن ها، این نوع عمق بیشتری را می تواند شخم زنی کند(بیشتر از ۴۰ سانتیمتر). برای شکستن لایه های غیر قابل نفوذ خاک استفاده می شود.
از اهداف زیرشکن ها می توان به ایجاد زهکش در زمین های باتلاقی و خرد کردن لایه سخت زیرین خاک هم اشاره کرد.
• گاو آهن چیزل یا قلمی
این نوع هم برای شخم های تقریبا عمیق (حدود ۴۵ سانتی متر)، استفاده می شود. عمل اصلی خاکورز در گاوآهن قلمی، شاخه های آن هستند که به گونه ای به شاسی متصلند تا بقایای گیاهی مانع آن ها نشوند.
شاخه ها ممکن است از دو نوع نیمه ثابت و فنر دار باشند که نوع فنر دار برای استفاده در زمین های پرمانع مناسب تر است.
به انتهای هر ساقه، تیغه ای متصل است که برای برش خاک لازم و ضروریست. برای برش با عمق بیشتر، این تیغه ها نازک تر و تیز تر هستند.
• گاوآهن دوار یا تیلر
این نوع، تفاوت زیادی با سایر گاوآهن ها دارد زیرا از یک محور عرضی با تعدادی تیغه ساخته شده است که حرکت خود را از شافت عقب تراکتور می گیرد. به این صورت که با دوران محور، تیغه ها با خاک برخورد می کنند و تکه های خاک را از آن جدا می کنند. سپس این تکه ها در اثر برخورد با صفحه پشت دستگاه، به میزان دلخواه کشاورز خرد خواهند شد.
گاوآهن دوار خاک را به شدت پودر می کند و دانه بندی خاک را بهم میریزد. به همین دلیل خیلی مورد استقبال کشاورزان قرار نمی گیرد.
۲) عملیات ثانویه(تهیه بستر بذر)
در مرحله قبل (شخم زنی)، کلوخه ها از هم پاشیده شدند اما برای کاشت بذر، نیاز است تا خاک نرم تر باشد. در این مرحله، کلوخ های درشت به قطعات ریز تر، تقسیم می شوند که میزان این خرد شدگی به نوع بذر بستگی دارد. ماشین آلات مورد استفاده در این مرحله، در زیر به تفیک بیان شده اند:
• دیسک
دیسک ها تقریبا همان گاوآهن های بشقابی هستند که بر خلاف گاوآهن بشقابی، بشقاب ها به صورت گروهی به هم متصل شده اند. این نوع ماشین، از مهم ترین ادوات نرم کننده خاک است که تشکیل شده از یک سری صفحات بشقابی مقعر، که لبه های آن به صورت صاف یا کنگره ای می تواند باشد، است. علاوه بر نرم کردن خاک، وظیفه از بین بردن علف های هرز، مخلوط کردن کود و سم و بذر با خاک و خرد کردن بقایای گیاهی را دارد.
در دو نوع دو راهه و یک راهه ساخته می شوند که در دیسک های دو راهه، ردیف جلویی خاک را به خارج می ریزد و ردیف عقبی آن را دقیقا برعکس ردیف جلویی بر می گرداند.
• کلتیواتور مزرعه
عمل آن به گونه ایست که با خرد کردن طبیعی کلوخه ها، به دانه بندی خاک آسیبی وارد نمی کند. از نظر ظاهری به گاوآهن قلمی شباهت دارد با این تفاوت که کوچکتر و عمق کاری آن کمتر است و چون وزن سنگینی ندارند میتوانند به صورت سوار متصل شوند. در اراضی سنگلاخی، پر علف و مرطوب کابرد بهتری نسبت به دیسک دارند.
• هرس(دندانه)
قابی به شکل روبرو روی زمین قرار گرفته و به وسیله تراکتور کشیده می شود. دندانه ها به شکل میخ روی میله های طولی و عرضی روی قاب قرار گرفته و در خاک فرو میروند و خاک را نرم می کنند. با اینک عمق کار این نوع بسیار کم است، اما میزان نرم شدن خاک توسط آن بسیار زیاد است.
دندانه ها از لحاظ شکل انواعی دارند:
- میخی
- انگشتی
- فنری
- زنجیری
• غلطک ها
در خاک هایی که سست هستند و پیستگی ندارند از این نوع استفاده می شود که کاربرد خوبی در خرد کردن کلوخه و فشردن سطح خاک دارند.
در انواع مختلفی از جمله سطح پره دار، صاف، استوانه های لبه صاف و کنگره دار با انواع قطر ساخته می شوند.
• ماله
برای تسطیح سطح خاک مزرعه قبل از کاشت مورد استفاده قرار می گیرد که آن را به صورت ورق تخته ای یا قطعات فلزی می سازند. شکل روبرو نمونه ای از ماله بدون چرخ است.
