بهترین زمان سمپاشی کرم ساقه خوار با سموم مایع در خزانه های کشت مجدد ۳ روز قبل از انتقال به زمین اصلی و تکرار مبارزه شیمیایی با گرانولهای توصیه شده ۱۰ الی ۱۲ روز پس از نشا توصیه می گردد.
آفات درجه اول برنج که به این گیاه خسارت وارد کرده و باعث کاهش محصول می گردند شامل کرم ساقه خوار، شب پره تک نقطه ای ، سرخرطومی ، زنجره ، کرم سبز برگخوار ، مگس خزانه بوده و آفات درجه دوم برنج شامل سن ، تریپس ، مگس گالزای ساقه برنج و آبدزدک می باشند . در استانهای شمالی کشور ، مهمترین و اصلی ترین آفتی که به مزارع برنجکاری این نواحی آسیب می رساند و در نتیجه باعث کاهش عملکرد محصول می شود ، کرم ساقه خوار برنج است .
امروزه با گسترش مشکلات ناشی از روش های شیمیایی ، روش های مدیریت آفات به ویژه مبارزه ی بیولوژیک از جایگاه خاص و ویژه ای برخوردار شده اند. بر همین اساس در این تحقیق تلاش گردیده است نقش موثر یکی از عوامل کنترل بیولوژیک ( زنبور تریکو گراما ) بر علیه کرم ساقه خوار مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد .
در مقاله حاضر ، با هدف معرفی این آفت (کرم ساقه خوار برنج ) که مبارزه با آنها یکی از شروط اساسی برای برنجکاری می باشد ، مروری استنادی اما مختصر بر تاثیر این آفت بر روی برنج شده است ، آنگاه به شکل شناسی آفت ، نحوه خسارت و نحوه مبارزه اصولی با این آفت اشاره شده است . درپایان در پایان مقاله ، موارد مذکور جمع بندی و نتیجه گیری شده است .
کرم ساقه خوار برنج
کرم ساقه خوار برنج با نام های کرم ساقه خوار آسیایی برنج و کرم ساقه خوار نواری برنج در آسیا و دگر نقاط نامیده می شود . این آفت اولین بار توسط والکر در سال ۱۸۶۳ شناسایی و نام گذاری شده است . ساقه خوارهای برنج شامل ۲۱ گونه شناخته شده می باشد که ۱۸ گونه از آنها به خانواده Pyralidae و ۳ گونه دیگر به خانواده Noctuidae و جنس Sesamia تعلق دارند . کرم ساقه خوار برنج حشره ای است که اولین بار در سال ۱۸۶۳ در دنیا شناخته شده است . این پروانه در ایران نیز اولین بار شهریور ماه ۱۳۵۱ د رمزارع تنکابن و رامسر طغیان کرد و پس از ورود این آفت در شهریور ۱۳۵۱ کارشناسان کشاورزی کوششهای زیادی را جهت کنترل آن انجام دادند تا مانع اشاعه آن به مناطق دیگر گردد ، اما متاسفانه نتیجه مثبتی حاصل نشد .
بیولوژی و طرز خسارت کرم ساقه خوار
این آفت در سال ۲ تا ۳ نسل دارد . سیکل زندگی این حشره در نسل اول در استانهای شمالی کشور اوایل اردیبهشت آغاز می شود . در حدود ۲۰ اردیبهشت لاروهای کرم ساقه خوار تبدیل به شفیره می شوند در ۱۰ روز آینده نیز شفیره تبدیل به پروانه می شود که در۱۵ روز بعد پروانه به حد تخم ریزی می رسد . بهترین زمان مبارزه شیمیایی برای مقابله با نسل اول این آفت در ۱۱-۵ روز پس از حداکثر پیک پروانه است .
سیکل زندگی نسل دوم کرم ساقه خوار نیز از لاروهای تولیدی از نسل دوم آغاز به کار می کنند که این لاروها پس از حدود ۳۷-۲۱ روز بعد به شفیره تبدیل می شوند ( این عمل در استانهای شمالی کشور حدود اواسط تیر ماه صورت می گیرد ) . یک هفته بعد ، شفیره تبدیل به پروانه می شود و ۱۰ روز بعد به دوران پیک پروانه می رسیم و در این دوران پروانه اقدام به تخم ریزی می کند . به مدت ، ۱۰-۱ روز بعد ، تخم ها تبدیل به لارو شده و لاروها از ساقه تغدیه می کنند که در نهایت باعث سفید شدن دانه ها و خوشه ها و پوکی دانه ها می گردد . بهترین زمان مبارزه شیمیایی با نسل دوم این آفت در همین زمان یعنی ۱۰-۱ روز بعد از حداکثر پیک پروانه ها می باشد . نسل سوم این آفت ، غالباً موقع برداشت برنج ظاهر می گردد .
تاثیر آفت کرم ساقه خوار برنج بر شیوع دیگر بیماریها در گیاه برنج :
کرم ساقه خوار علاوه بر اینکه اثرات منفی بر رشد و عملکرد گیاه برنج دارد ، باعث شیوع دیگرآفات و بیماریها در این محصول می شود . از جمله این بیماریها می توان به بیماری پوسیدگی ساقه برنج Sclerotium oryzae اشاره کرد که این بیماری پس از حمله کرم ساقه خوار و حشراتی که به ساقه گیاه برنج آسیب وارد می کنند خود را نشان داده و آثار مخرب فراوانی را نیز به همراه دارد .
این بیماری بعد از اواسط مرحله پنجه زنی در مزرعه مشاهده می شود که ابتدا به صورت لکه های کوچک تیره در بخش خارجی غلاف برگ، نزدیک به سطح آب ایجاد می شود.حمله قارچ به ساقه ها و تراکم آن با رسیدن گیاه افزایش می یابد و بیشترین شدت آن در زمان برداشت است. در موارد شدت بیماری گیاه مورد حمله ضعیف شده و روی زمین می افتد و دانه ها نیز کاملا شفاف و پر نمی شود و پودری شدن آنها را می توان مشاهده کرد.
در موارد حاد، مرگ ریشه ها بوجود می آید و بدین ترتیب خسارت کلی به محصول وارد می شود.برای کنترل پوسیدگی ساقه برنج سوزاندن بقایای برنج آلوده توصیه شده است، زهکشی زمین و خشک کردن مزرعه تا حدی که زمین ترک بردارد و سپس انجام آبیاری در بسیاری از موارد در کاهش اثر بیماری موثر بوده است اگر چه به افزایش محصول کمک نمی کند.
مرفولوژی کرم ساقه خوار:
پروانه نر این حشره به رنگ خاکستری و پروانه ماده به رنگ زرد روشن می باشند و پروانه های ماده بزرگتر از نر هستند . طول بدن پروانه بین ۱۳-۱۰ میلیمتر و عرض آنها با بالهای باز بین ۳۰-۲۰ میلی متر متغیر می باشد ، عرض بدن در پروانه های ماده بیشتر است . پروانه ها تخم های خود را معمولاً روی ساقه و برگ و در امتداد رگبرگها قرار می دهند ؛ رنگ تخم ها ابتدا سفید و سپس زرد شده و در نهایت تیره رنگ می گردند ؛ لارو و شفیره های این پروانه معمولاً به رنگ قهوه ای می باشند .
مناطق انتشار کرم ساقه خوار:
موطن اصلی این آفت مناطق حاره و نیمه حاره ی آسیایی می باشد . برای اولین بار در سال ۱۹۰۶ از این حشره بعنوان یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا نام برده شد . این آفت در کشورهایی از قبیل : ژاپن ، استرالیا ، هند ، ایتالیا ، اسپانیا و . . . شیوع دارد . در کشورمان هم این آفت در تمام مناطق برنجکاری استانهای گیلان و مازندران وجود دارد . اما امروزه این آفت در مناطق برنجکاری استان اصفهان هم گسترش قابل توجهی دارد.
خسارت کرم ساقه خوار برنج در ایران در سالهای اول بدلیل نبود اطلاعات کافی نسبت به زندگی این آفت و عدم اجرای روش صحیح مبارزه به قدری زیاد بود که در موارد زیادی کشاورزان از برداشت محصول خود صرفنظر نمودند .
بهترین زمان سمپاشی کرم ساقه خوار
– مبارزه زراعی پاییزه و زمستانه : در مناطق برنج خیز شمال ایران طبق معمول مزارع برنج را در اواخر تابستان و یا اوایل مهرماه درو می کنند و پس از درو مزارع را همین طور به حال خود رها می کنند. گاهی بقایای برنج را در مزرعه برای تعلیف دام اختصاص می دهند و اوایل اردیبهشت ماه سال بعد مجددا به کشت برنج اقدام می کنند . در فاصله این مدت طولانی این آفت پنهان از نظر کشاورزان به زندگی خود ادامه می دهد . لذا رعایت نکات زیر در کاهش انبوهی آفت بسیار موثر است :
– درو محصول برنج باید حتی المقدور از پایین و نزدیک طوقه گیاه صورت گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتری در مزرعه باقی بماند .
– جلوگیری از انتقال نشاء های آلوده به زمین اصلی و همچنین رعایت تناوب زراعی در کاهش خسارت آفت بسیار موثر است .
– زمین شخم زده را آب تخت نمایند ، این عمل مدتها برای زارعین در زمستان اجباری بود ولی اخیرا پافشاری نمی شود .
– خوشه های بریده شده را به مدت چند روز روی زمین در همان مزرعه نگه دارند تا خشک شده و سپس با خرمن کوب هایی که کلش را کاملا خرد می کنند ، به صورت کاه گندم در اورند تا هر چه لارو در داخل ساقه مانده له شده و از بین برود .
– علفهای هرز حاشیه مزارع را که پناهگاه لارو در زمستان می باشد ، کنده و بسوزانند.
– کاه و کلش باقیمانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند چون محل زمستان گذرانی حشره است ، در این رابطه کشت دوباره مزارع برنج با شبدر برسیم مفید گزارش شده است .
– از خزانه های برنج همه روزه بازدید کرده تا چنانچه پروانه ها تخمریزی کرده باشند برگهای آلوده را چیده و از بین ببرند.
– رعایت مقررات قرنطینه داخلی خودداری از حمل و نقل کاه و کلش و نشاء از مناطق آلوده به مناطق غیر آلوده .
بهترین سم برای کرم ساقه خوار برنج
– مبارزه شیمیایی : جهت مبارزه شیمیایی با این آفت در خزانه و هنگامیکه بوته های برنج ۳ یا ۴ برگه می شوند با سم لیندین به نسبت ۶ گرم در متر مربع و با سم دیازینون یا لیندین به نسبت ۲ تا ۵ لیتر در هکتار خزانه را سمپاشی می کنند . در مزارع اصلی برای مبارزه با نسل اول و دوم آفت ، ۲ بار سمپاشی با دیازینون گرانول ۵ یا ۱۰ % به نسبت ۲ کیلو ماده خالص در هکتار صورت می گیرد . موقع سمپاشی نوبت اول ۳۰ روز پس از نشاء و نوبت دوم ۶۰ تا ۷۰ رز پس از نشاء می باشد.
– کشت واریته مقاوم به کرم ساقه خوار ، در حال حاضر در بعضی از کشورهایی که این آفت شدیدا خسارت می زند ، مقاومت واریته های مختلف برنج در مقابل ساقه خوار برنج تحت آزمایش های مختلف قرار دارند .
-مبارزه بیولوژیک : در کشور ما مشکل حاصله در اثر کاربرد بی رویه ی سموم مانند مقاومت حشرات به حشره کش ها ، طغیان مجدد آفتها ، هزینه ی دوباره در کنترل آفات ، مرگ و میر حشرات مفید ، اثرات سوء و زیان بار بر روی محیط زیست ، ایجاد و شیوع سرطان ها و نر عقیمی های متعدد و کم خونی های حاصله بر کسی پوشیده نیست . حال با توجه به پیشرفت روزافزون علوم کشاورزی ضرورت استفاده از فناوری های جدید در این بخش بطور محصوصی قابل مشاهده است . یکی از این موارد مبارزه بیولوژیک است .
مبارزه بیولوژیک با کرم ساقه خوار توسط دشمنان طبیعی این آفت انجام میشود . مثالهایی مانند : قارچ Beaveria bassiana و یک زنبور پلی فاژ به نام Apanteless یا سوسک شکاری بنام Andallus را می توان نام برد . در بین این دشمنان طبیعی ، زنبور تریکوگراما دارای کاربرد بیشتر و بهتری می باشد .
در کشور ما استفاده از زنبور تریکو گراما ازسال های ۵۴-۵۶ همزمان با طغیان کرم ساقه خوار در مازندران آغاز گردید . در بعضی از کشورهای جهان حدود ۹۰ سال قبل مبارزه با آفات با بهره گیری از این زنبور شروع گردیده و در سطوحی معادل چند میلیون هکتار کاربرد دارد .
لازم به ذکر است که تا کنون ۱۴۵ گونه از این جنس در دنیا شناسایی شده است . هیچ پناهگاهی عاری از یخ وجود نداشته که تریکوگراما در آن جا فعال نباشد . از شمالی ترین کمربند قطب شمال تا ارتفاع ۳۰۰۰ متری و تا گرمترین صحراها تریکوگراما جمع آوری شده است .
این حشره از خانواده Trichagrammatida و از کوچکترین زنبورهای پارازیت هستند ، زنبورهای فلات ایران خیلی ریز و حدود ۵/۰ میلی متر طول و به رنگ های زرد ، خرمایی ، سیاه و قهوه ای دیده می شوند و در حاشیه بالها دارای ریشک می باشند .شاخک های ماده کوتاه و زانوئی و در نرها مرحله رشدی تریکوگراما در داخل تخم میزبان شامل:تخم ، لارو و شفیره ( دگردیسی کامل ) است . لارو با تغذیه از محتویات داخل تخم میزبان واسط ( آفت مورد نظر ) به شفیره و پس از مدت کوتاهی زنبور با سوراخ نمودن پوسته تخم خارج میشود .
در دنیا گونه های مختلف تریکو گراما به طور گسترده برای مبارزه با آفات مهمی چون ساقه خوار نیشکر ، ذرت ، گندم ، کرم سیب ، کرم غوزه پنبه و . . . استفاده می شود .بطوری که تولید و کاربرد زنبر تریکوگراما در شوروی سابق باعث افزایش محصول ۲۰۰-۱۷۰ کیلوگرم گندم زمستانه ، ۲۳۰-۱۸۰ کیلوگرم ذرت ،۳۰۰۰-۲۵۰۰ کیلوگرم چغندرقند و ۳۰۰۰-۲۰۰۰ کیلوگرم کلم در هر هکتار شده است.
برای مشاهده انواع سموم به دسته سموم کشاورزی در سایت بازار بزرگ کشاورزی مراجعه نمایید.
دلایل استفاده از زنبورهای تریکوگراما در مزارع برنج :
.عدم آلودگی آبهای سطحی ،چاه و دریا وجلوگیری از مخاطرات زیست محیطی
.حفظ دشمنان طبیعی در اکوسیستم زراعی برنج
.برای کنترل حشرات زیان آور مزارع برنج
.سلامت انسان
.حفظ تعادل طبیعی
-تعیین مناسب ترین زمان لازم برای رها سازی زنبورهای تریکو گراما :
براساس تحقیقات انجام شده ،رهاسازی زنبورتریکوگراما در هنگام فعالیت پروانه ساقه خوارو در مرحله تخم آفت میباشد.باتوجه به اینکه کرم ساقه خوار برنج ۲تا۳ نسل درسال دارد.اولین رهاسازی نسل اول وقتی که ۵۰ درصد نمونه برداریهای انجام شده در مزعه و داخل ساقه ،شفیره باشد ، رهاسازی دوم یک هفته تا ده روز بعد انجام گیرد.اولین رهاسازی زنبور در نسل دوم این آفت همزمان با ظهور شب پره آفت ساقه خوار و دومین رهاسازی در این نسل در اوج پرواز شب پره صورت می گیرد. اولین رهاسازی در نسل سوم این آفت ،نظر به اینکه تداخل نسل دوم و سوم وجود دارد و نمی توان این دو نسل را از یکدیگر تفکیک نمود کاری بسیار دشوار می باشد .در اینصورت با توجه به شکار پروانه ساقه خوار از طریق تله های نوری یا فانوسی می توان تعداد شکار شب پره ها را تعیین نمود.اما رهاسازی در این مرحله همزمان با شروع فعالیت آفت (نقطه مینیمم ) وتکرارآن به فاصله یک هفته تا ده روز برای سه بارالزامی است.
چالشهای مبارزه بیولوژیکی با زنبور تریکو گراما :
.کمبود نیروی انسانی متخصص جهت تکمیل کردن فعالیت های تحقیقاتی درزمینه زنبور
.عدم رهاسازی به موقع زنبور در شالیزار
.استاندارد نبودن تعداد زنبور در تریکو کارت ها
.ناکافی بودن اطلاعات لازم درمورد بیولوژی و نحوه فعا لیت و تخمگذاری آن روی میزبان
.پرورش در نسلهای زیاد زنبور در آزمایشگاه و عادت کردن زنبور به ترکیبات شیمیایی متصاعد شده از تخم میزبان واسط ،کاهش قدرت جستجوگری و نهایتا” کاهش تخمگذاری روی آفت هدف
.افزایش تعداد افراد نر (نرزایی) در زنبورهای خارج شده از تریکوکارت ها
.عدم پذیرش و دریافت زنبورتریکوگراما توسط کشاورزان از تولیدکنندگان زنبور
.بی بال بودن زنبورها در بعضی از تریکوکارت ها
